Over immoralieit en bloempotten

Hallo Allemaal!

Afgelopen week was ik met Esther en onze gids Somdy op een ééndaagse tour door de jungle en enkele dorpjes in Noord-Laos. Alle dorpjes die we bezochten zien er min of meer hetzelfde uit: enkele tientallen op houten palen staande bamboe huisjes met rieten daken waar honderd tot tweehonderd mensen wonen. Tussen de huisjes door scharrelen enkele kinderen, een paar varkentjes en wat magere kippen. De mensen leven er van rijstbouw en ze telen fruit en tabak. Verder zijn de vrouwen erg bedreven in het weven van kleurrijke kleding en zijn de mannen bedreven in het drinken van Lao Lao, de lokale whisky.
Verder zie je in ieder dorpje, zonder uitzondering, onontplofte bommen. Ze doen inmiddels dienst als bloempot, straatlantaarn of hek maar in veel gevallen is in witte letters nog gewoon 'U.S. Army' te lezen. Geen enkel land is per hoofd van de bevolking zo zwaar gebombardeerd als Laos: duizend kilo bom per persoon is er boven het land geworpen. Dat terwijl het land zelfs nooit officieel in oorlog met Amerika of eenander land is geweest. Waarom moesten deze dorpjes gebombardeerd worden? Wat is hier precies gebeurt? Ik wil het deze keer hebben over immoraliteit.

Eén van de belangrijkste Amerikaanse argumenten om zich met de zuidoostaziatische regio te gaan bemoeien is de dominotheorie. Als het communistische Noord-Vietnam het zuiden zou veroveren zou het ene na het andere land communistisch worden; iets wat de Amerikanen niet toe konden staan. Al snel bleek dit ideologische argument echter te botsen met militair-strategische argumenten. Zo maakten de Noord-Vietnamesen om hun kameraden in het zuiden te bevoorraden gebruik van de Ho Chi Min-trail: een netwerk van junglepaadjes dat ondermeer door Laos en Cambodja liep.
Daarnaast ontstonden in het kielzog van de 'grote' oorlog in Vietnam talrijke andere brandhaarden -groot en klein- in de Vietnamese buurlanden. Zowel in Cambodja als in Laos vochten communisten, monarchisten, nationalisten en middenpartijen tegen elkaar. Een andere reden voor de Amerikanen het strijdgebied uit te breiden.
Echter, officieel was Amerika alleen in oorlog in Vietnam. Onder historici is het geweld in de twee buurlanden daarom bekend komen te staan als 'the secret war' of 'the war that wasn't.' Duizend kilo ontkende bommen.

Tot zover is de betrokkenheid van Amerika in de buurlanden te verklaren. Echter; Amerika verloor. In 1975 verlieten ze de regio. In Vietnam veroverden het noorden het zuiden, in Laos kwamen de communisten aan de macht en in Cambodja kwam de Khmer Rouge -de Rode Khmer. Vooral in dit laatste land kunnen belangrijke morele vragen gesteld worden.

In april 1975 veroverde de Rode Khmer de Cambodjaanse hoofdstad Phnom Penh. Al vanaf de eerste dag na de machtsovername begon de Rode Khmer met het deporteren van de stedelijke bevolking. Cambodja moest namelijk een eenvoudige, anti-intellectuele, agrarische staat worden; op die manier zou gelijkheid bereikt worden. Alles wat tegen deze heilstaat inging werd uit de weg geruimd: steden moesten verdwijnen, scholen werden verboden, kloosters en tempels werden gesloopt. Alles wat duidde op intellectualiteit werd verboden: het dragen van een bril, het kennen van een vreemde taal, het bezit van een boek -alles was een reden iemand te liquideren.
In de vier jaar dat de Rode Khmer aan de macht was zijn ongeveer twee miljoen mensen, op een bevolking van zeven miljoen, omgekomen. Om kogels te sparen werd mensen de schedels ingeslagen. In de 'killing fields' -een gebied met tientallen massagraven en waar enkele tienduizenden ingeslagen schedels bewaard worden- staat een boom waarop de Khmer Rouge pasgeboren baby's doodsloeg. In het belangrijkse martelkamp S20 in Phnom Penh hangen de kampregels nog. Regel tien: schreeuwen of huilen tijdens een electrocutie leidt tot een nieuwe electrocutie.

Veel van deze gruwelijkheden waren al eind jaren '70 bekend. Ook was bekend dat de Rode Khmer communistisch was (dag dominotheorie). Ondanks alles was de Rode Khmer echter ook anti-Vietnam. Na de smadelijke nederlaag die de Amerikanen daar geleden hadden was dit (blijkbaar) genoeg reden om de beweging te steunen. Hier is een eerste moraliteitsvraag te stellen, lijkt me.
Nadat de Vietnamesen de Rode Khmer in 1979 uit het zadel wipten bleef de beweging vanuit het Noordwesten van Cambodja een guerillaoorlog voeren tegen het nieuwe bewind. Dit met financiële én materiële steun van Amerika. Dit wringt misschien nog iets meer.
Ten slotte is het de Rode Khmer tot 1991 (!) toegestaan de Cambodjaanse zetel in de Verenigde Naties te bezetten. Dat betekent 1) dat de massamoordenaars twaalf jaar lang hun slachtoffers hebben mogen vertegenwoordigen, en 2) dat de door verkiezingen inmiddels legitieme Cambodjaanse regering twaalf jaar lang door de volledige internationale gemeenschap is genegeerd. Hierbij zijn wel honderd vragen te stellen.

Inmiddels bestaat er een Cambodja-tribunaal. Het oprichten ervan heeft heel wat voeten in aarde gehad, met als gevolg de dé hoofdrolspeler -Pol Pot- inmiddels dood is en anderen stokoud zijn. Er bestaan in Cambodja gemengde gevoelens omtrend het tribunaal, niet iedereen wil met het verleden geconfronteerd worden.
De rol die Westerse regeringen, generaals en machthebbers in deze regio hebben gespeeld is echter nog nooit door juristen onderzocht. Ik geloof niet dat het er ooit van komt, iedereen zal zich persoonlijk een mening moeten vormen. Toch hoop ik dat er uit het zuidoostaziatische verhaal twee lessen geleerd worden: Zolang je een regio niet volledig begrijpt; blijf er met je poten vanaf. En: van bommen kan je bloempotten maken.

Groetjes,

Ties